Felsefe nedir ? Felsefe'nin tarihçesi

Felsefe veya
düşünbilim, sözcük
köken olarak Yunanca
φιλοσοφία seviyorum,
peşinden koşuyorum,
arıyorum anlamına
gelen "phileo" ve bilgi,
bilgelik anlamına gelen
"sophia" sözcüklerinden
türeyen terimin işaret
ettiği entelektüel faaliyet
ve disiplin.
"phileo"=sevgi
"sophia"=bilgi veya
bilmek kelimelerinden
türemiştir.
Philosophia=bilgelik
arayışı, bilgiyi sevmek,
bilgi severlik, araştırmak
ve peşinde koşmak
anlamlarına gelmektedir.
Filozof da bilgeliğe
ulaşmaya çalışan kişidir.
Buna göre, felsefe
Yunanlılar için, ‘bilgelik
sevgisi’ ya da ‘hikmet
arayışı’ anlamına
gelmiştir. Başlangıçtaki
bu özgün anlama göre,
her türden bilimsel
araştırmacıya "filozof"
adı verilmiştir.
Felsefe; varlık, bilgi,
gerçek, adâlet, güzellik,
doğruluk, akıl ve dil gibi
konularla ilgili genel ve
temel sorunlarla ilgili
yapılan çalışmalardır.[1]
[2] Felsefe düşünce
sanatı olarak da bilinir.
Filozof sözcüğü philos
(sevgi) ve sophia
(bilgelik) sözcüklerinin
birleşmesinden
meydana gelmiştir. Yani
bilgeliği seven kişi
anlamındadır. Filozoflar,
genel anlamda varoluşu,
süreçleri ve işleyişi
(doğa, sosyal yaşam,
matematik vs.)
açıklamak için düşünen,
bu düşünme eyleminden
mantıksal yeni (farklı)
sonuçlara varan ve bu
sonuçları ifade etmek
için yeni tanımlar ve
yeni bilgi üreten kişidir.
Filozoflar hayata yeni
sözler, cümleler ve
bilgiler koyarak insan
yaşamında önemli bir
yer edinmişlerdir. Öğüt
verici bilgileri ile
insanların hayatlarında
daha kolay bir yaşam
için uğraş vermişlerdir.
Felsefenin konuları
Filozoflar genellikle
varoluş veya varlık,
ahlak veya iyilik, bilgi,
gerçek ve güzellik
konularıyla
ilgilenmişlerdir. Felsefe
tarihine göre birçok
filozof dini inançlara
veya bilime de eğilmiştir.
Filozoflar genellikle
bilimin dışında kalan bu
kavramlarla ilgili kritik
sorular sorarlar. Felsefe
nedir sorusunun
cevabının aranması da
bir felsefi uğraştır.
Filozoflar genellikle şu
soruların cevaplarını
ararlar:
Gerçek nedir? Bir
ifadeyi nasıl veya niye
doğru veya yanlış olarak
tanımlarız? Nasıl karar
veririz?
Bilgi mümkün müdür?
Bildiğimizi nasıl biliriz?
Doğru bilginin kökeni ve
sınırları?
Ahlaken doğru veya
yanlış hareketler (veya
değerler, veya kurumlar)
arasında bir fark var
mıdır? Hangi hareketler
doğrudur, hangileri
yanlıştır? Değerler
mutlak mı, izafi midir?
Yani nasıl yaşamak
gerekir? Ahlakın kaynağı
nedir?
Gerçeklik nedir ve
neler gerçek olarak
nitelendirilebilir? Gerçek
olan şeylerin doğası
nedir? * Bazı şeyler
algımızdan bağımsız
olarak var olabilir mi?
Zaman ve mekânın
doğası nedir? Düşünme
ve düşüncenin doğası
nedir? Birey olmak ne
demektir?
Güzel nedir? Güzel
şeylerin farkı nedir?
Sanat nedir? ("L.N.
Tolstoy - Sanat Nedir?"
adlı kitap)
Estetik izafi midir?
Belirli sınırları var mıdır?
Din kavramının kökeni
nedir? Tanrı insanların
korkularından
kaynaklanan bir
varsayım mıdır? Tanrı
var mıdır?
Varlık, zaman ve
mekân arasında ne tür
bir bağ vardır? Esasen
bu kavramlar arasında
herhangi bir bağ var
mıdır?
Antik Yunan
felsefesinde, yukarıdaki
sorulardan ilk beşi
sırasıyla, analitik veya
mantıksal, epistemoloji,
etik, metafizik ve estetik
olarak adlandırılırdı.
Bunların dışında da
konular vardı ve bu
tanımlamaları ilk kez
kullanan Aristoteles aynı
zamanda politika,
modern fizik, jeoloji,
biyoloji, meteoroloji ve
astronomi'yi de
felsefenin konuları
arasına almıştır.
Galileo'ya göre ise
bilimler ve sanatların
genel adı felsefedir.
Yunanlar Sokrates'in
etkisiyle bir Analiz
geleneği geliştirmişler ve
konuyu daha iyi
anlamak için parçalarına
ayırmışlardır. Bu yöntem
günümüzde bilimde ve
sanatta kullanılmaktadır.
Diğer gelenekler bu tip
tanımlar kullanmamış
veya aynı temaları ön
plana çıkartmamıştır.
Hint felsefesi Batı
felsefesi ile benzerlikler
taşısa da, binlerce yıldır
felsefe ile ilgilenmiş
olsalarda Japonca,
Korece ve Çince'de
felsefe kelimesi 19.
yüzyıl'a kadar var
olmamıştır. Özellikle Çinli
filozofların Yunanlara
göre farklı bir
sınıflandırması vardı.
Tanımlamaları da genel
özelliklere değil
çoğunlukla metaforikti
ve aynı anda birkaç
konuya ilintiliydi [1] .
Ancak batı felsefesinde
de konular arasında
kesin sınırlar yoktur ve
19. yüzyıl'a kadar batı
filozoflarının
çalışamalarında konusal
bir ayrım yapılmamıştır.
Örnek olarak,
Aristoteles'in
çalışmalarının kendi
başına bir anlamı yoktu.
Peripatetikçilerin yaptığı
da, Aristoteles'in
çalışmaları ve konuları
arasında bağlantılar
kurup, genel yargılara
ulaşmaktı. Gerçek felsefe
Rönesans sonrası Alman
İdealizmi sonrasında
doruk noktasına
ulaşmıştır.
↑Bir Bölüm Geri Atla
Amaçları
Felsefi düşünce insanın
evreni içinde kendi
varlığını merak
etmesiyle ve bu konuda
sorular sormasıyla
başlar. Felsefe için merak
etmek ve soru sormak
yeterli değildir. Sorulara
sistemli bir açıklama
getirmek de önemlidir.
Aynı zamanda
getirilecek olan
açıklamanın sistemli
veya sistemsiz olması
gerektiği de felsefenin
bir sorusudur. Felsefi
düşünüş sıradan
düşünüşten tamamen
farklıdır. Onun ayırt edici
özelliği kavramsal ve/
veya soyut olma
çabasıdır. Felsefi
düşüncenin yöntemleri
insana hemen her
konuda akıl
yürütebilmesi için
gerekli temelleri sağlar.
Felsefe eleştirel bir
düşünüş biçimidir.
Felsefi düşünce önceden
kazanılmış bilgiler
üzerine bir düşüncedir.
Temel yöntemdir. Bunun
üzerine sorgulama
açıklama inşa edilir.
Felsefe diğer
disiplenlerden
sorgulama yöntemiyle
ayrılır. Filozoflar, ilginç,
harika veya şaşırtıcı
buldukları bir konudaki
şüpheleriyle ilgili anlaşılır
örnekler verebilmek için,
genellikle sorularını
problemler veya
bilmeceler olarak
çerçevelendirirler. Bu
sorular genellikle bir
inanca ait varsayımlarla
veya insanların karar
vermek için kullandıkları
yöntemlerle ilgilidir.
Filozoflar problemleri
mantıksal bir şekilde
ortaya koyarlar. Tarihsel
olarak geleneksel
mantığın kıyaslarını,
Frege ve Russell'dan
itibaren de sembolik
mantık kullanır ve daha
sonra kritik okuma ve
fikir yürütmelerle bir
sonuca doğru ilerlerler.
Sokrat gibi, tartışmayla
veya diğerlerinin ileri
sürdükleri fikirlere
cevap vererek ya da
dikkatli kişisel
düşünmeyle cevap
ararlar. Filozoflar bu
yöntemlerin birbirine
göre üstünlükleirini
tartışa gelmişler, örneğin
felsefi "çözümlerin"
nesnel, kesin yani
gerçeklik hakkında bilgi
veren mi; yoksa
konuştuğumuz dilin
mantığına açıklık
kazandıran veya hatta
kişisel terapi mi
olduğunu
sorgulamışlardır.
Dil filozofun en önemli
aracıdır. Analitik
felsefede felsefi
yöntemle ilgili
tartışmalar felsefe ve
dille ilgiliydi. Kıta
felsefesinde de benzer
kaygılar vardır. Meta-
felsefe, yani felsefenin
felsefesi, felsefi
problemlerin, felsefi
çözümlerin ve
problemden çözüme
gidişteki yöntemlerin
doğasını araştırır. Bu
tartışmalar aynı
zamanda dil ve yorum
üzerine yapılan
tartışmalarla da ilgilidir.
Yani felsefe düşünce ve
mantık bilimi olup her
şey hakkında birçok şey
bilme sanatıdır.
↑Bir Bölüm Geri Atla
Felsefe gelenekleri
Bir çok toplum felsefî
sorunları araştırmış ve
bir felsefe geleneği
yaratmıştır. Avrupa-
Amerikan akademik
çevrelerinde "felsefe"
terimi genellikle sadece
Batı Avrupa
medeniyetinin
oluşturduğu felsefe
geleneği olan Batı
Felsefesi yerine kullanılır.
Bunun coğrafi olarak
karşısında yer alan Doğu
Felsefesi çok farklı bir
yapıya sahiptir.
Doğu ve Orta Doğu
felsefe gelenekleri Batı
filozoflarını
etkilemişlerdir. Rus,
Yahudi, İslam ve yakın
zamanda Latin Amerika
felsefe gelenekleri Batı
felsefesine katkı
sağlamış ve ondan ayrı
olarak varlıklarını
sürdürmüşlerdir.
↑Bir Bölüm Geri Atla
Felsefenin disiplinleri
(konu veya kategori
felsefede disiplin ismini
alır)
Epistemoloji (Bilgi
felsefesi)
Estetik (Güzellik
felsefesi)
Etik (Ahlak felsefesi)
Hukuk felsefesi
Eğitim felsefesi
(Pedagoji)
Bilim felsefesi
Metafizik (Fizik ötesi)
Ontoloji (Varlık
felsefesi)
Siyaset Felsefesi
Teoloji (Din felsefesi)
İnsan
Zaman
↑Bir Bölüm Geri Atla
Felsefe akımları (Felsefi
Akımlar)
Teizm (Tanrıcılık)
Agnostisizm
(Bilinemezcilik)
Ateizm
(Tanrıtanımazlık)
Agnostik ateizm
Agnostik teizm
Panteizm
(Tümtanrıcılık)
Panenteizm
(Kamusaltanrıcılık)
Deizm (Yaradancılık)
Animizm
(Canlandırmacılık)
Totemizm
Nihilizm (Hiççilik)
Entüisyonizm
(Sezgicilik)
Septisizm (Kuşkuculuk)
Diyalektik
(Eytişimselcilik)
Pragmatizm
(Faydacılık, Yararcılık)
Hedonizm (Hazcılık)
Hümanizm (İnsancıl
yaklaşım)
Dogmatizm
Sekülerizm
Seküler hümanizm
Sofizm (Bilgicilik)
Platonizm
Stoisizm
Kinizm
Mistisizm
Gnostisizm
Ezoterizm
Hermenötik
İdealizm
Realizm (Gerçekçilik)
Sürrealizm
(Gerçeküstücülük)
Rasyonalizm (Akılcılık)
Materyalizm
(Maddecilik)
Diyalektik Materyalizm
Determinizm
(Belirlenircilik)
Oluşturmacılık
Modernizm
Postmodernizm
Pozitivizm (Olguculuk)
Fenomenoloji
(Görüngübilim)
Varoluşçuluk
(Egzistensiyalizm)
Yapısalcılık
(Strüktüralizm,
Mertyslism)
İşlevselcilik
(Fonksiyonalizm)
Yaratılışçılık
Yeni yaradılışçılık
↑Bir Bölüm Geri Atla
Kelimenin diğer
kullanımları
Bir bilim dalı veya bir
bilim disiplini
olmamasına rağmen
"düşün" ve "bilim"
sözcüklerinin
birleştirilmesiyle
Türkçeleştirilmeye
çalışılmış olan "felsefe"
sözcüğünün birinci
anlamı dışındaki
anlamlarıyla ilgili olarak
aşağıdakiler
gösterilebilir:
Bir filozofun, bir
felsefe okulunun, bir
çağın öğretisi anlamında
da kullanılır. Ör: Aristo
felsefesi
Bir bilimin veya bilgi
alanının temelini
oluşturan ilkeler bütünü
anlamında kullanılır. Ör:
Matematik felsefesi
Bir trajediye felsefi
yaklaşmak, duygusal
reaksiyonlar yerine,
entelektüel bir
mesafeden bakmak
anlamına gelebilir. Bu
tanım Sokrates'la ilgili bir
örnekten
kaynaklanmaktadır.
Sokrat baldıran zehrini
içmeden önce sakin bir
şekilde takipcileriyle
ruhun doğasını
tartışmıştır.
Halk arasındaki
kullanımıyla felsefe
edinilmiş bilgi, veya bir
insanın hayat görüşü
veya bir şeye erişmenin
arkasındaki yöntem
veya prensipler olarak
da kullanılmaktadır.
Buna aynı zamanda
dünya görüşü de denilir.
Bir konuda soyut
düşünmek anlamına
gelir. Ör: "Uzun
felsefelerden sonra
Mediha'yı benden çok
sevdiğini anlatıyor." H.E.
Adıvar
↑Bir Bölüm Geri Atla
Dipnotlar
1. ^ Jenny Teichmann
and Katherine C. Evans,
Philosophy: A Beginner's
Guide (Blackwell
Publishing, 1999), p. 1:
"Philosophy is a study
of problems which are
ultimate, abstract and
very general. These
problems are concerned
with the nature of
existence, knowledge,
morality, reason and
human purpose."
2. ^ A.C. Grayling,
Philosophy 1: A Guide
through the Subject
(Oxford University
Press, 1998), p. 1: "The
aim of philosophical
inquiry is to gain insight
into questions about
knowledge, truth,
reason, reality, meaning,
mind, and value."
↑Bir Bölüm Geri Atla
Ayrıca bakınız
Antik Çağ Felsefesi
Felsefe Tarihi
Felsefi Düşünce
Materyalist Felsefe
Naturalist Felsefe
Realist Felsefe
İdealist Felsefe
Varoluşçu Felsefe
Spiritualist Felsefe
Patristik Felsefe
Göreci Felsefe
Bilinemezci Felsefe
Nihilist Felsefe
Hellenistik Felsefe
İrrasyonalist Felsefe
Fenomenoloji
Uzlaşımcı Felsefe
Skolastik Felsefe
Dogmatik Felsefe
Aydınlanma Felsefesi
Hristiyan Felsefesi
Yahudi Felsefesi
İslam Felsefesi